Wolność i obywatelskość w Rzeczpospolitej Obojga Narodów w perspektywie Lorda Actona

Abstrakt

W powszechnym mniemaniu termin „obywatel” oznacza obywatelstwo danego państwa oraz prawo głosowania, takie samo jak innych współobywateli. Rozumienie to pomija najważniejszy aspekt obywatelstwa, tj. realny i stały wpływ obywateli na losy ich wspólnoty. Ten wymiar obywatelstwa podkreśla Lord Acton, zwracający uwagę na uczestnictwo obywatela w podejmowaniu decyzji, zwłaszcza w wymiarze lokalnym, i odrzucający redukowanie go do momentu wrzucania głosu do urny wyborczej, a poza tym – obojętnego i niemającego żadnego wpływu. Artykuł prezentuje pokrótce actońskie rozumienie obywatelstwa i stosuje jego podejście do szlachty Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Druga część artykułu analizuje problem „reform sejmowania” po wojnach z Moskwą i Szwecją w drugiej połowie XVII wieku, wskazując, iż główną odpowiedzialność za niepowodzenie tych wysiłków ponosi nie szlachta, a para królewska i jej zdolność do kontrolowania senatu i przeważającej większości izby poselskiej.